کد مطلب:39085 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:23

گنجینه پرسمان » اهل بيت

آيا اين حديث حضرت علي (ع) در مورد ناقص بودن عقل زن نسبت به مرد صحت دارد و معتبر است يا جعلي است؟

در خطبه 80 نهج البلاغه فرمايش امير المومنين (چنين آمده است . معاشر الناس اِنَّ النساء نواقِصُ الايمان ، نواقص الحُظُوظ، نواقص العُقول كه مقصود از فرمايش ايشان مذمت مطلق زنان از حيث زن بودن و خلقتشان نيست. به صراحت آيات قرآن كريم موجودات از حيث خلقت هيچگونه نقصي ندارند الذي احسن كل شيئ خلقهمراد از فزمايش حضرت علي(قرار گرفتن زنان در جايگاهي است كه نبايد در آن قرار بگيرند و اِلّا نامناسب و ناقص ديده خواهند شد، مانند اينكه شيشه در بناي ساختمان بجاي ستونهاي آهني قرار بگيرد يا آب حيات بخش به جاي نوشيده شدن در ريه ها موجب خفگي گردد و يا هواي فرح بخش به بجاي شش ها در رگ تزريق شود . كلمات امير المومنان ( مربوط به اين پيامكلي درباره زنان است كه در حادثه جنگ جمل مسلمين اقتدا به عايشه نمودند و او را رهبر خود برگزيدند و از آنجا كه زن به عنوان برترين نعمتهاي الهي در غير محل خود به نقمتي بدل خواهد گشت و اوصافي نامناسب مي يابدكه بايد از آن حذر نمود چنين جملاتي درباره آنها گفته شده است و چنانچه جملات علي ( درباره زنان پارسا بويژه فاطمه زهرا ( در كنار يكديگر قرار گيرند بيشتر روشن خواهد شد كه سخنان ايشان مربوط به زن از آن جهت كه زن است و خلقتي غير از مرد دارد نمي باشد از جمله فرمايشات مولا درباره فاطمه زهراخير عون للتقوي بهترين كمك در تقواي الهي است و نيز ارادت و محبت زائد الوصف ايشان به شخصيت فاطمه زهرا (نمونه هايي از اين حقيقت مسلم است. وجوه ديگري براي فرمايشات علي ( دركلمات علماي اسلام ذكر گرديده است كه اشاره به برخي از آنها به عنوان نمونه خالي از فايده نيست .گاهي گفته مي شود كه عقل مرد بيش از عقل زن است و تجارب گذشته و حال نيز مويد اين مطلب مي باشد ، اين موضوع را مرحوم علامه طباطبائي - رضوان الله تعالي عليه- در تفسير شريف الميزان آورده و مشخص فرموده است ،آن عقلي كه در مرد بيش از زن است يك فضيلت زائده است نه معيار فضل .

توضيح مطلب اين كه عده اي گفته اند عقل در اسلام معيار كمال انساني است يعني هر كس كه عاقلتر است به كمال

زنها به خدا نزديك تر هستند . در صورتي كه اين استدلال تمام نيست بلكه مغالطه اي است كه در اثر اشتراك لفظ رخ مي دهد .

چون عقل به صورت اشتراكلفظي بر معاني گوناگون اطلاق مي شود ، لذا بايد اولا روشن شود كدام عقل معيار كمال انساني و قرب الهي است و ثانيا در كدام عقل زن و مرد با يكديگر اختلاف و تفاوت دارند ؟

خلاصه آن كه اگر بين زن و مرد تفاوتي از نظر عقلي باشد ،در مورد عقل ابزاري است يعني عقلي كه انسان با او بتواند علوم حوزوي و دانشگاهي را فراهم بكند تا چرخ دنيا بچرخد . لذا نمي گويند متخصص و اعلم به خدا نزديك تر است ولي مي گويند اتقيبه خدا نزديك تر است .

همان گونه كه تفصيلا خواهد آمد دوشأن اساسي ديگر در انسان ظهور دارد : عقل نظري و عقل عملي با يك شان

مي فهمد و با شان ديگر كار انجام مي دهد .

يقين جزم، مظنّه ،وهم، خيال و مانند آن جزء شؤون و شعب عقل نظري است ، اما نيّت ،عزم ،اخلاص ، اراده ، محبت ، تولّي ،تبرّي ، تقوي ، عدل و مانند آن جزو عقل عملي است كه همين معيار فضيلت است ، لذا اَعلم افضلِ عندالله نيست ولي اتقي ، افضل عندالله است و اگر كسي در مسائل علمي عاقل تر بود گرچه در شوون دنيايي گرامي تر و محترم تر است و كارها را بايد به او واگذار كرد ، و در امور دنيوي از او بايد تقليد كرد تا چرخ نشئه طبيعت با نظم بگردد اما چنين نيست كه اين شخص پيش خدا هم مقرب تر باشد . (1)

علامه طباطبايي (در تفسير شريف الميزان در اين باره فرموده اند :مشاهده و تجربه چنين حكم ميكند كه مرد و زن دو فرد از يك نوع واحدي كه انسانيت است ميباشند، چه آنكه تمام آثاري كه در مرد مشاهده ميگردد در زن نيز بدون هيچ گونه تفاوتي مشاهده ميشود، و شكي نيست كه هرگاه آثار يك نوع در موجودي مشاهده شد ناچار منشاء و موضوع آن آثار كه همان نوعيت باشد، در آن موجود نيز محقق خواهد بود، بلي ممكن است كه اصناف يك نوع واحد در بعض آثار مشتركه از نظر شدت و ضعف با هم مختلف گردند و اين اختلاف موجب اين نميشود كه اصل نوعيّت را در يك صنف منكر شويم و از همين جا به دست ميآيد كه هر كمال نوعي را كه، يك صنف ميتواند آن را به دست آورد صنف ديگر نيز قدرت به دست آوردن آن را دارد و از اين كمالات يكي هم تكاملي است كه به وسيلة ايمان به خدا و اطاعت فرمان او حاصل ميشود و با اين ترتيب، بهترين و جامعترين كلمهاي كه اين معني را افاده فرموده همين آية شريفه است كه ميفرمايد اني لا اضيع عمل عامل منكم من ذكر او اُنثي بعضكم من بعض(2)



ــــــــــــــــــــــــــ

1ـ زن در آينة جمال و جلال / آيت الله جوادي آملي / ص 249 ـ 255

2ـ تفسير الميزان /ج4/ ص 152 و 153